gbatzas-eleftheroipolites

Οι Τούρκοι-ορθόδοξοι και το "ανεξάρτητο"Πατριαρχείο

Δρ. Ράτσος (Άγγελος) Ντόνεφ
«Οι Τουρκο-ορθόδοξοι και το Ανεξάρτητο Τουρκο-ορθόδοξο Πατριαρχείο»
Ανατολή, Αθήνα, Αύγουστος, 2000.

Όπως είναι γνωστό οι “τούρκο-ορθόδοξοι” και το “Ανεξάρτητο Πατριαρχείο τούρκο-ορθόδοξων” (Baglmslz Türk Ortodoks Patrikhanesi) ήταν ένα από κοινού δημιούργημα των Mustafa Kemal και του Papa Eftim. Ο στόχος ήταν η υπονόμευση του ελληνικού Πατριαρχείου. Ακόμα και στις καλλίτερές του ημέρες όμως δεν απαριθμούσε περισσότερους από 250 πιστούς. Τα τελευταία χρόνια ο όρος “τούρκο-ορθόδοξος” άρχισε να χρησιμοποιείται για τους “Γκαγκαούζους” (Gagauz) οι οποίοι προέρχονται από την Ρουμανία. Οι Γκαγκαούζοι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι στο θρήσκευμα και ίσως τούρκοι στην συνείδηση. Οι δυο ομάδες δεν έχουν καμία ιστορική σχέση. Οι τούρκο-ορθόδοξη είναι ένα κατασκεύασμα, ενώ οι Γκαγκαούζοι είναι μια μειονότητα.

Ίσως συμπτωματικά, ορισμένες πηγές συνδέουν τις δυο οντότητες. Όμως έχοντας υπ’όψιν πώς λειτουργεί ο τούρκικος κρατικός και παρα-κρατικός μηχανισμός, θα ήταν χρήσιμο να δούμε τι ήταν και τι απέγιναν οι τουρκο-ορθόδοξοι. Ας δούμε πρώτα πώς ξεκίνησε η εκκλησία του παπα-Ευθύμιου (Papa Eftim) ή πιο σωστά Παύλου Καραχισαρίδη, όπως ήταν το κόσμιό του όνομα, και Zeki Erenerol, όπως το άλλαξε στα τουρκικά αργότερα.

O Παπα-Εφθύμ ήταν μέλος της τουρκόφωνης ελληνικής κοινότητας της Καππαδοκίας. Γεννήθηκε το 1884 και χειροτονήθηκε διάκος το 1912 και παπάς το 1915, από τον Μητροπολίτη Καισαρείας Νικόλαο. Μαζί με άλλους ιερωμένους πήρε μέρος στον έλληνα-τουρκικό πόλεμο του 1919-1922 στην πλευρά του Κεμάλ και υπό την ονομασία “Γενική Κοινότητα τούρκο-ορθόδοξων Ανατολής” (Umum Anadolu Türk Ortodokslarl Cemaatleri ).[i]

Αργότερα ο Κεμάλ εξαίρεσε αυτόν και την οικογένειά του από την ανταλλαγή πληθυσμού, λόγω των υπηρεσιών που πρόσφερε στο νέο τουρκικό καθεστώς. Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Atatürk:“Ο παπά-Εφθύμ προσέφερε υπηρεσίες σ’αυτήν την χώρα όσο και ένας ολόκληρος στρατός.[ii]. Θα πρέπει να σημειωθεί όμως ότι 3 από τις 4 αδελφές του προτίμησαν να φύγουν στην Ελλάδα με την ανταλλαγή.

O παπά-Εφθύμ, καθώς φαίνεται, αισθανόταν μεγάλο μίσος προς το Πατριαρχείο και είχε δηλώσει το 1921: “Θα σβήσω το φως του Πατριαρχείου στο Φανάρι, και μάλιστα πολύ γρήγορα. Ζήτω ο νικηφόρος τουρκικός στρατός και λαός!”[iii] Αρχικά μαζί με άλλους κληρικούς κήρυξε αντί-Πατριαρχείο στην Καισαρεία με την ονομασία “Μüstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi” (Ανεξάρτητο Πατριαρχείο τούρκο-ορθόδοξων).

Ο Κεμάλ, σύμφωνα με τον γιο του παπά-Εφθύμ Selçuk Erenerol, ζήτησε από τον παπά-Εφθύμ να αναλάβει το Πατριαρχείο στο Φανάρι. Ενώ δηλαδή η Τουρκία υπέγραφε τη Συνθήκη της Λωζάνης, ακόμη από τα χρόνια της γέννησης τής Τουρκικής Δημοκρατίας με διάφορα τεχνάσματα προσπάθησε να αφομοιώσει την ελληνική μειονότητα που απέμεινε στην Κωνσταντινούπολη. Δεν τη δέχτηκε την θέση αυτή ο Eftim επειδή καθώς δήλωσε “υπάρχουν άλλοι ιερωμένοι πιο άξιοι από εμένα”.[iv] Όμως αργότερα έκανε κατάληψη του Πατριαρχείου ο ‘ταπεινός’ αυτός ‘ιεράρχης’ που δεν ζητούσε τίποτα για τον εαυτό του παρά μόνο για το τούρκικο έθνος.

Ο Ευθύμ κέρδισε οπαδούς στο συνοικισμό του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη και το 1924 κατάσχεσε την Παναγία Καφατιανή στο Γαλατά. Την 1 Ιουνίου 1923 οπαδοί του προσπάθησαν να απαγάγουν τον Πατριάρχη Μελέτιο Δ’. Στις 2 Οκτωβρίου 1923 ο παπά-Εφθύμ μαζί με μια ομάδα έκανε κατάληψη της Ιεράς Συνόδου και διόρισε καινούρια, δική του, Ιερά Σύνοδο. Στις 6 Δεκεμβρίου 1923 όταν νέος Πατριάρχης είχε ήδη εκλεχθεί ο Γρηγόριος, έκανε μια δεύτερη κατάληψη αλλά αυτήν τη φορά η αστυνομία τον έβγαλε με το ζόρι.[v]
Ο Γρηγόριος μετά την εκλογή του, καθώς το επέβαλαν οι νέες συνθήκες, δήλωσε την αφοσίωσή του στο τούρκικο κράτος και στις 25 Δεκεμβρίου 1923 ο Ατατούρκ τον ευχαρίστησε σε τηλεγράφημα που του έστειλε.[vi] Οι τουρκικές αρχές σε κάποιο στάδιο αποφάσισαν να μη συνεχίσουν την ανοιχτή υποστήριξή τους, όταν είδαν ότι το τέχνασμα δεν έπιασε και δεν έγιναν οι αναμενόμενες αποσκιρτήσεις από το ελληνικό Πατριαρχείο ή από την ελληνική μειονότητα όπως έλπιζαν.

Στις 6 Ιουνίου 1924 σε συνεδρίαση στην εκκλησία της Παναγίας αποφασίσθηκε η μεταφορά της έδρας του “Πατριαρχείου” στην Κωνσταντινούπολη, από την Καισαρεία της Καππαδοκίας, Στην ίδια συνεδρίαση αποφασίστηκε η Παναγία να γίνει το Κέντρο του “Πατριαρχείου”.[vii] Το 1926 με συγκατάθεση των τουρκικών αρχών έκανε κατάσχεση και της “εκκλησίας του Χριστού”.

Με τον θάνατο του Κεμάλ ο Εφθύμ έχασε την αίγλη του στα μάτια του τούρκικου κράτους. Άλλη μια ευκαιρία δημιουργήθηκε γι’αυτόν με το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1960. Ένας από τους πρωτοστάτες του πραξικοπήματος, ο υπέρ-εθνικιστής Alpaslan Türkes, ενδιαφερόταν για το ψευτο-Πατριαρχείο. Όμως το νέο καθεστώς αργότερα εξόρισε τoν Türkes και έτσι το τούρκο-ορθόδοξο Πατριαρχείο έχασε την ευκαιρία να ξαναποκτήσει την ανοιχτή εύνοια του τουρκικού κράτους, τουλάχιστον σε βαθμό που θα το επιθυμούσε. Πάντως ο Ευθύμ, συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο τουρκικό κράτος. Το 1953 οργάνωσε συγκέντρωση ενάντια στον Αθηναγόρα και συνέχισε να κάνει δηλώσεις κατά του Πατριαρχείου.[viii] Το 1956 κατέλαβε άλλες δυο εκκλησίες στο Γαλατά (Άγιος Νικόλαος και Ιωάννης Χρυσόστομος) σαν πληρωμή για τις υπηρεσίες που πρόσφερε.

Το 1962 όταν αρρώστησε ο παπά-Εφθύμ και δεν ήταν σε θέση να εκτελεί ‘τα καθήκοντά’ του ο γιος του, Turgut Ernerol (Γιώργος), πέρασε στον “πατριαρχικό θρόνο” με το όνομα Ευθύμ Β’. Ο παπά-Εφθύμ Α’ πέθανε το 1968.
Σε διάφορες εποχές το “τούρκο-ορθόδοξο Πατριαρχείο” έκανε δηλώσεις κατά του Φαναριού παίζοντας το παιχνίδι του τουρκικού κράτους για δημιουργήσει κλίματος καχυποψίας ενάντια στο Πατριαρχείο και στην ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης. Το 1972 ο Εφθύμ Β’ δήλωσε “το Πατριαρχείο του Φαναριού μια ώρα αρχύτερα πρέπει να απομακρυνθεί από την Τουρκία. Στην Τουρκία υπάρχει μια κοινότητα ορθοδόξων τουρκικής υπηκοότητας [εννοεί τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης]. Τι δουλειά έχουν οι Ρωμιοί; Αν παρατήσουν την Ρωμιοσύνη τότε δεν έχουμε να πούμε τίποτα.”[ix] Πώς είναι δυνατόν να παρατήσει κάποιος την εθνότητά του τόσο εύκολα για να ευχαριστήσει το τούρκο-ορθόδοξο Πατριαρχείο; Ίσως επειδή ο πατέρας του τόσο εύκολα έγινε τούρκος πίστευε ο Ευθύμ Β’ ότι θα το κάνουν και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, ελπίζοντας βέβαια ότι με αυτόν τον τρόπο η εκκλησία του θα αποκτούσε πιστούς.

Το 1993 όταν πέθανε ο Ευθύμ Β’ δεν υπήρχε παπάς να τελέσει την κηδεία.[x] Στη θέση του πέρασε ο αδελφός του Selçuk Erenerol, ο Ευθύμ Γ’. Ο Selçuk Erenerol συνέχισε την παράδοση με δηλώσεις μίσους κατά των Ελλήνων γενικότερα, και κατά του Πατριαρχείου ειδικότερα, για να ευχαριστεί τους ευεργέτες της: “Ο Βαρθολομαίος ... θα ανοίξει τη Θεολογική Σχολή, θα καταργηθεί η υποχρέωση τουρκικής υπηκοότητας [για φοίτηση στη σχολή]. Θα γίνει σαν το Βατικανό. Και σ’εκείνο το σημείο θα πουν ‘η Κωνσταντινούπολη είναι δική μας’ και θα ζητήσουν περιουσίες. Το γεγονός ότι ονομάζουν την Ισταμπούλ Κωνσταντινούπολη δείχνει ότι προετοιμάζονται για αυτές τις ημέρες.”[xi] Τάδε έφη ο ‘Πατριάρχης’ Selçuk Erenerol και με βάση αυτό το φανταστικό σενάριο ο ψευτο-Πατριάρχης αρνείται το δικαίωμα αποζημίωσης για τις περιουσίες των Ελλήνων. Το τουρκικό κράτος συνεχίζει να χρησιμοποιεί την ομάδα αυτή ενάντια στους λιγοστούς Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. Όσο για την ονομασία της Κωνσταντινούπολης στα ελληνικά καλά θα ήταν ο “Πατριάρχης” να έχει υπ’όψιν του ότι και οι Τούρκοι χρησιμοποιούν ονομασίες δικές τους για ελληνικές πόλεις και νησιά, π.χ.: Gümülcine (Κομοτηνή), Sakιz (Χίο) κ.α.

Πρόσφατα η κόρη του “Πατριάρχη”, η Sevgi Erenerol, που φέρει τον βαρύγδουπο τίτλο “υπεύθυνη τύπου και δημοσίων σχέσεων του Ανεξαρτήτου τούρκο-ορθόδοξου Πατριαρχείου”, κατηγόρησε το ελληνικό Πατριαρχείο ότι λειτουργεί σαν “κράτος εν κράτει”. Αφορμή για την κατηγορία έδωσε η τελετή απονομής του παρασήμου του Αγίου Ανδρέα στον Γερμανό Πρόεδρο Johannes Rau από τον Βαρθολομαίο. Η Sevgi Erenerol παραπονείται ότι οι ξένοι πολιτικοί έρχονται στο ελληνικό Πατριαρχείο αλλά όχι στο τουρκικό.[xii] Ως φαίνεται το ψευτο-Πατριαρχείο κάνει κατασκοπεία εις βάρος του νομίμου Πατριαρχείου, σαν να μην υπάρχουν αρκετές μυστικές υπηρεσίες του τούρκικου κράτους που κάνουν αυτήν τη δουλειά.

Σήμερα ο αριθμός των τούρκο-ορθόδοξων είναι σχεδόν μηδέν, αν εξαιρέσει κανείς την οικογένεια Erenerol που ‘διοικεί’ το Πατριαρχείο σαν φεούδο της. Δεν λειτουργούν οι εκκλησίες τους λόγω έλλειψης πιστών και ιερωμένων. Ο ίδιος o ‘Πατριάρχης’ ασχολείται με το εμπόριο, αν και καθώς φαίνεται τα τελευταία χρόνια μια πληθώρα από βιβλία αναζωoγονούν το ενδιαφέρον για το Πατριαρχείο.[xiii]

Τέλος ας δούμε και τις σχέσεις των τούρκο-ορθόδοξων με τους Γκαγκαούζους. Και παλαιότερα υπήρξε μια προσπάθεια ένωσης Γκαγκαούζων με τους τούρκο-ορθόδοξους. Ο Hamdullah Suphi Tanrlöver, πρέσβης της Τουρκίας στην Ρουμανία την δεκαετία το 1930 προσπάθησε να φέρει Χριστιανούς από την Ρουμανία για εγκατάσταση στην περιοχή του Μαρμαρά. Λόγω πολέμου δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει το σχέδιό του, αλλά το είχε 1935 καταφέρει να φέρει 70 νέους και νέες Γκακαούζους. Οι νέοι αντιμετώπισαν πολλά προβλήματα λόγω της θρησκείας τους και έτσι υποχρεώθηκαν να ασπαστούν το Ισλάμ. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Ευθύμ παραπονέθηκε στον Hamdullah Suphi Tanrlöver τον οποίο των ρώτησε: “Που είναι οι 70 πιστοί μου;”[xiv] Τόσο πετυχημένη ήταν η αποσκίρτηση που είχαν ανάγκη ακόμη και 70 εισαγώμενους χριστιανούς, τους οποίους ούτε καν μπόρεσε να τους κρατήσει στην εκκλησία του.

Πρόσφατα βιβλίο του Mustafa Ekincikli για τους Γκαγκαούζους έχει τον τίτλο Türk Ortodokslarι, δηλαδή ‘τούρκο-ορθόδοξοι’. Επίσης η ιστοσελίδα τουριστικού οδηγού της Κωνσταντινούπολης στο Διαδύκτιο, “istanbulguide”, σε τμήμα για τους ορθόδοξους ναούς, υπό τον τίτλο “Orthodox en Turquie” (Ορθόδοξοι στην Τουρκία) αναφέρει στα γαλλικά “στους ορθόδοξους του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης που ζουν στην τουρκική επικράτεια, μπορούμε να προσθέσουμε και τους ορθόδοξους από πατριαρχεία που δεν είναι αναγνωρισμένα”. Η ίδια σελίδα αναφέρει ότι συνολικά υπάρχουν 1.200.000 τούρκο-ορθόδοξοι στην Βουλγαρία, Μολδαβία, Ρουμανία και Δυτική Θράκη (;).[xv] Ποίοι να είναι άραγε οι τούρκο-ορθόδοξοι της Δυτικής Θράκης; Λάθος ή νέο τέχνασμα; Ο καιρός θα το δείξει.

Στην ίδια σελίδα αν κανείς ακολουθήσει τον σύνδεσμο Patriarchat de l’Eglise Orthodoxe Turque (Πατριαρχείο της τούρκο-ορθόδοξης εκκλησίας) θα βρεθεί σε σελίδα αφιερωμένη στους Γκακαούζους - στα γαλλικά - που όμως περιέχει και φωτογραφία της τούρκο-ορθόδοξης εκκλησίας “Παναγίας Καλαφατιανής” στο Γαλατά .[xvi]

Μπορεί, όπως σημείωσα και στην εισαγωγή, να πρόκειται περί σύμπτωσης. Όμως, ειδικά τώρα που ο αριθμός των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης ταχύρυθμα πλησιάζει τον αριθμό των τούρκο-ορθόδοξων, μπορεί να υπάρξει προσπάθεια να βαπτιστούν και επίσημα οι Γκαγκαούζοι, τούρκο-ορθόδοξοι, και να ζητήσουν τις εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης αργότερα για τις υποτιθέμενες θρησκευτικές τους ανάγκες.

[i]”Atatürk, the War of Independence and Kayseri’, http:/www.idilsoft.com.tr/eng/Kayseri/ata1.html.
[ii]Aksiyon, ‘Ηristiyan Türkler’, 17-23 Ιανουαρίου, 1998, Αριθμός 163.
[iii] Κ.Φωτιάδης, “Ο Ελληνισμός της Τουρκίας από την Συνθήκη της Λωζάννης έως σήμερα”, Πολυεθνική Τουρκία, Αθήνα, 1987, σ.233.
[iv]Aksiyon, ‘Ηristiyan Türkler’, 17-23 Ιανουαρίου, 1998, Αριθμός 163.
[v]Õ.Benlisoy êáé Elçin Macar, Fener Parikhanesi, Ayraç, ¢ãêõñá, 1996, ó.57.
[vi]A. Sefoğlu, Fener Rum Patrikhanesi ve Siyasi Faaliyetleri, Κωνσταντινούπολη, 1996, σ.153.
[vii]M S. Sahin, Fener Patrikhanesi ve Türkiye , 2.Έκδοση, Κωνσταντινούπολη, 1996, σ.255.
[viii]Φωτιάδης, σ.236.
[ix]Sefoğlu, ó. 201.
[x]B.Oran, Patrikhaneler Savaşı, Aydınlık, 21 Δεκεμβρίου 1993.
[xi]A. Sefoğlu, σ.202.
[xii]Rau’ya nisan tepkisi, Özgür Politika, 15/4/2000.
[xiii]Åêôüò áðü ôá âéâëßá êáé ôá Üñèñá óôá ôïõñêéêÜ ðïõ ðáñáðÝìðù, åðßóçò âë. Mustafa Ekincikli, Türk Ortodokslaré, Siyasal Yayınevi.
[xiv]Aksiyon, ‘Ηristiyan Türkler’, 17-23 Ιανουαρίου, 1998, Αριθμός 163.
[xv]Βλ. http:/istanbulguide.net/orthodox.html.
[xvi]Βλ. http:/istanbulguide.net/gaga.htm.

Ετικέτες Πολιτική-ιστορία

αναρτήθηκε από το χρήστη george batzas @ Τρίτη, Απριλίου 28, 2009