gbatzas-eleftheroipolites

Η Δράση του Παπά-Ευθύμ στο χώρο της Ανατολής*

του Γιώργου Μπατζά

Την κίνηση του Παπά-Ευθύμ και τη δράση του μπορούμε να την κρίνουμε μόνον μέσα από τα πλαίσια της ιστορίας. Δηλαδή, αυτό θα είναι εφικτό μελετώντας εκείνες τις συνθήκες που επικράτησαν αυτή την ιστορική περίοδο και παράλληλα να διερευνήσουμε τους παράγοντες που μεσολάβησαν για να καθορίσουν τις τύχες χιλιάδες ρωμιών της Καππαδοκίας. Η δράση του Παπά-Ευθύμ θα μπορούσε να κριθεί διαχωρίζοντας την σε δυο περιόδους. Δηλαδή, η πρώτη περίοδος κατά τη διάρκεια του Ελληνοτουρκικού πολέμου μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης και επέκεινα επέρχεται η δεύτερη περίοδος. Θα είναι εύλογο, να δηλώσουμε ευθύς εξαρχής, ότι σε σχέση με την ιστορία του Παπά-Ευθύμ στην γείτονα χώρα γράφτηκαν πολλά και ειπώθηκαν πολλά για την εξυπηρέτηση διάφορων σκοπιμοτήτων, θρησκευτικών αλλά και πολιτικών. Η ιστορία των εθνών δεν είναι δυνατόν ποτέ να γράφεται αποκλειστικά και μόνο με νίκες, αλλά θα ήταν ορθότερο και αντικειμενικό να καταγράφονται και οι ήττες, που συνήθως οι επίσημες ιδεολογίες των κρατικών μηχανισμών τις αποκρύπτουν ή τις παρουσιάζουν ως ήσσονος σημασίας. Σημειωτέων, η ανάδειξη του Παπά-Ευθύμ ως υποκείμενο που έδρασε μέσα από τις συμπληγάδες του Ελληνοτουρκικού πολέμου έρχεται να συμπληρώσει ένα κομμάτι της ιστορικής εθνοτικής ταυτότητας των Ρωμιών της καθ’ ημάς Ανατολής, που οι περισσότεροι ιστορικοί ενδέχεται να έχουν επηρεαστεί από προκαταλήψεις θρησκευτικές, πολιτικές και ιδεολογικές και εν κατακλείδι αγνόησαν και την παρουσία του ή αποφύγανε να αναφερθούν στα συγγράμματα τους.

Η εμφάνιση του Παπά-Ευθύμ στον χώρο της Ανατολής:

Οι Ρωμιοί κάτοικοι του Κεσκίν Μαντέν ή Μεταλλείου Δενέκ, έχουν καταγωγή από το Γκιουμούσχανε (Αργυρούπολη) του Πόντου. Στο Κεσκίν Μαντέν* όλοι κάτοικοι μιλούσαν τουρκικά. Δηλαδή και αυτοί που αποφοίτησαν από το Ελληνικό σχολείο.1 Η κωμόπολη του Κεσκίν Μαντέν απέχει 65χλμ. νοτιοανατολικά από την πόλη Άγκυρα. Ο κεντρικός δρόμος από την Άγκυρα προς την πόλη Σίβας περνάει μέσα από το Κεσκίν Μαντέν.2 Αυτή η κωμόπολη χωρίζονταν σε δυο βασικούς μαχαλάδες. Στο νότιο μαχαλά κατοικούσαν μουσουλμάνοι (Τούρκοι, Κούρδοι και Κιρκάσιοι), στο βόρειο μαχαλά κατοικούσαν χριστιανοί (Ρωμιοί και Αρμένιοι κ.α.) οι οποίοι δεν είχαν τόσο στενές σχέσεις με τον μουσουλμανικό μαχαλά.3 Η συνεργασία περιορίζονταν μόνον σε οικονομικό και εργασιακό επίπεδο. Ο Παπά-Ευθύμ - το κοσμικό του όνομα πριν χειροτονηθεί ήταν Παύλος Καραχισαρίδης - γεννήθηκε το 1884 στο Ακ-Ντάγ μαντέν της Υοσγάτης. Να προσθέσουμε ότι η περιοχή γύρω από την Αργυρούπολη(Γκιουμούς-Χανέ) του Πόντου ήταν πλούσια σε ορυκτό πλούτο. Οι κάτοικοι της περιοχής αυτής ονομάζονται Σταυριώτες που είχαν ειδικευθεί στη μεταλλουργία και μετοίκησαν αναγκαστικά έπειτα από τους Ρώσο-τουρκικούς πολέμους στην ενδοχώρα της Ανατολής, στην περιοχή Ακ-Ντάγ μαντέν.4 Κατά συνέπεια οι χριστιανοί που μετοίκησαν σε αυτή την περιοχή ξαναμπήκαν στη διαδικασία ως ειδικευμένοι πλέον στην αναζήτηση νέων μεταλλωρυχείων. Ο Παπά-Ευθύμ αφού τελείωσε τις σπουδές του στην Άγκυρα, την παραμονή του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου επέστρεψε στη γενέτειρα του για να αποφύγει τη γενική επιστράτευση.5 Ο Παύλος Καραχισαρίδης το 1911 παντρεύτηκε, και απέκτησε τρεις θυγατέρες και δυο γιούς. Πρωτού φύγει από την Άγκυρα εργάστηκε ως υπάλληλος σε υφασματοποιία.6 Το 1915 ζήτησε από τον μητροπολίτη Καισαρείας Νικόλαο Σακκόπουλο να χειροτονηθεί παπάς και με τη χειροτονία πήρε το όνομα Παπά-Ευθύμ.7 Όπως προαναφέραμε το Κεσκίν Μαντέν υπάγεται στην εκκλησιαστική μητρόπολη της Χαλδίας του Πόντου. Ο παπά Παναγιώτης της ενορίας δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετήσει τους χριστιανούς της περιοχής λόγω της προχωρημένης ηλικίας του. Να προσθέσουμε εν τω μεταξύ, ο νέος ιερέας Ευθύμ δεν είχε αναλάβει ακόμη μια συγκεκριμένη ενορία. Τότε ανάμεσα στους δυο ιερείς δημιουργήθηκε μια βασική διαφωνία που έφτασε στο σημείο να χωρίσει τους κατοίκους της κωμόπολης. Η επιθυμία του παπά Παναγιώτη ήταν να συγκεντρωθούν κάποια χρήματα για να κτίσουν μια μεγάλη εκκλησία στην περιοχή. Η άλλη άποψη που υποστήριζε ο Παπά-Ευθύμ ήταν να κτιστούν περισσότερα σχολεία και άλλα έργα8 στην περιοχή. Ο ίδιος υποστήριζε αυτή την άποψη, επειδή πίστευε ότι η οικοδόμηση μιας νέας εκκλησίας θα προκαλούσε τους Νεότουρκους και το κλίμα που επικρατούσε μέσα στη δίνη του πολέμου δεν ήταν καθόλου ευνοϊκό για τους χριστιανούς. Η επιμονή του Παπά Παναγιώτη ενώπιον της Δημογεροντίας ανάγκασε τον Παπά-Ευθύμ για λόγους τακτικούς να υποχωρήσει προσωρινά από τις απόψεις που υποστήριζε. Εν τω μεταξύ ο Επίσκοπος Χαλδίας, διόρισε το Παπά-Ευθύμ στην ενορία του Κεσκίν Μαντέν.9 Μετά την σφαγή των Αρμενίων η θέση των Ρωμιών στην Ανατολή έγινε δυσμενέστερη από ότι ήταν, σε σχέση με τους Τούρκους κατοίκους. Αλλά ο Νικολάκι εφέντη της Δημογεροντίας ελπίζει ότι ο Παπά-Ευθύμ θα τα καταφέρει να βελτιώσει το καθεστώς των Ρωμιών κατοίκων της περιοχής. Και όπως έγινε, του ζήτησαν από τη Δημογεροντία να έρθει σε επαφή με τις τουρκικές αρχές για να σταματήσει το μίσος που καλλιεργούν οι χοτζάδες εναντίον των χριστιανών. Ο Παπά-Ευθύμ αμέσως συναντήθηκε με τον Καϊμακάμη για να συνομιλήσει μαζί του και να τον πείσει ότι δεν φταίνε σε τίποτα οι χριστιανοί της περιοχής και ότι άδικα καλλιεργούν το μίσος οι χοτζάδες εναντίον των χριστιανών. Τότε ο Καϊμακάμης έμεινε ενθουσιασμένος από την στάση του Παπά-Ευθύμ και μάλιστα του δώρισε και ένα όπλο για την σωματική του ακεραιότητα.10 Αφού ηρέμησαν τα πράγματα από την πλευρά των Τούρκων, τέθηκε το ζήτημα της οικοδόμησης της εκκλησίας ή του σχολείου. Ο πρόεδρος της Δημογεροντίας πήρε απόφαση να φτιάξει πρώτα το σχολείο και ακριβώς τότε αρχίζει πάλι η διαμάχη με τον Παπά-Παναγιώτη 11 ο οποίος αντέδρασε και απείλησε με αφορισμό σε όσους δεν συμφωνούσαν με αυτόν. Εκείνη την περίοδο ο Παπά-Ευθύμ λύνει προβλήματα χριστιανών, ακόμη και από μακρινές περιοχές 12 και γίνεται αξιαγάπητος από όλους. Υπάρχει και η μαρτυρία μετά την ανακωχή του Μούδρου, ότι ο Παπά-Ευθύμης συμμετείχε στη δράση του συλλόγου "Φθάνει ο Ύπνος" στην περιοχή του Κεσκίν και συνυπογράφει στο κοινό διάβημα των Ρωμιών και Αρμενίων το οποίο απευθύνεται στο Πατριαρχείο, ζητώντας να διαμεσολαβήσει για την αποστολή συμμαχικών στρατευμάτων με σκοπό την προστασία των χριστιανικών πληθυσμών της περιοχής.13 Αυτή η πληροφορία για τη συμμετοχή του Παπά-Ευθύμ στο κοινό διάβημα ίσως να μην ήταν αξιόπιστη διότι δεν υπάρχει στα αρχεία κάτι που να αποδεικνύει τη συμμετοχή του και να καλεί τα συμμαχικά στρατεύματα να επέμβουν μέσω του Πατριαρχείου. Καταρχήν, η συμμετοχή του Παπά-Ευθύμ στο κοινό διάβημα σημαίνει ότι υπάρχει μια σοβαρή αντίφαση στην πολιτική του πορεία. Εξαρχής ο Παπά-Ευθύμ, έδειξε τη συμπάθεια που τρέφει στο κεμαλικό κίνημα και το θεώρησε απελευθερωτικό. Όλη η πορεία (1919-22) του αποδείχνει ότι ήταν αντίθετος με τις ξένες στρατιωτικές επεμβάσεις. Η ανάπτυξη του κεμαλικού κινήματος στην Καππαδοκία βρίσκει τον Παπά-Ευθύμ επηρεασμένο και να συναναστρέφεται με κεμαλικούς από την Άγκυρα.14 Παράλληλα, ο Παπά-Ευθύμ δεν μένει διόλου αμέτοχος και κατά την περίοδο αυτή αναπτύσσει τη δράση του κάνοντας περιοδείες στις πόλεις της Καππαδοκίας διοργανώνοντας συναντήσεις και φέρνει σε επαφή τους υπεύθυνους κληρικούς με τους Τούρκους προύχοντες με σκοπό τη διαμόρφωση ενός συμφιλιωτικού κλίματος.15 Κατά την περιοδεία του στις πόλεις της Καππαδοκίας υπάρχει θερμή υποδοχή από τους χριστιανούς και από τους μουσουλμάνους. Προφανώς, ο Παπά-Ευθύμ αντιλαμβάνεται σύντομα ότι τα συμμαχικά στρατεύματα δεν πρόκειται να κατορθώσουν να φτάσουν στην Καππαδοκία και στον Πόντο και ταυτίζεται ολοένα με τις κεμαλικές εθνικιστικές δυνάμεις (Kuvai-Milliye). Εν τω μεταξύ συνεχίζει ακόμη να αποδέχεται και να αναγνωρίζει το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως προϊσταμένη αρχή. Παράλληλα όμως η ρήξη του με τον Παπά Παναγιώτη κορυφώθηκε στην ενορία του. Επειδή ο Παπά Παναγιώτης ως τακτικός ιερέας της περιοχής απουσίαζε για κάποιο χρονικό διάστημα από την ενορία και είχε αναλάβει προφανώς να τον αναπληρώνει ο Παπά-Ευθύμ.16 Αλλά όταν επέστρεψε ο Παπά Παναγιώτης η διένεξη τους είχε πάρει διάσταση και έφτασε μέχρι το Φανάρι. Τότε το Πατριαρχείο έστειλε κάποιον απεσταλμένο για τη διευθέτηση της υπόθεσης. Ο απεσταλμένος δικαίωσε τη Δημογεροντία και τον Παπά Παναγιώτη.17 Έτσι ο Παπά-Ευθύμ αρνούμενος να δεχτεί την παραίτηση από τον θώκο του αρχιερέα της κοινότητας ήλθε σε ρήξη με το Φανάρι.18 Το σημαντικότερο είναι ότι σε εκείνη τη φάση είχε την υποστήριξη των περισσότερων κατοίκων της περιοχής. Οι επιδρομές που έγιναν από τον Τσερκέζ Ετέμ στην περιοχή της Υοσγάτης με σκοπό να καταστείλει την αντί-κεμαλική εξέγερση του Τσαπάνογλου, δημιούργησαν αναστάτωση στους χριαστιανούς κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι τρομοκρατημένοι ζήτησαν τη βοήθεια του Παπά-Ευθύμη. Σύμφωνα με τις αναφορές των μαρτύρων, δεν έβρισκαν πουθενά τον Πάπα-Ευθύμ και τότε απευθύνθηκαν μέσω της Δημογεροντίας στον προύχοντα Ριζά Μπέη της περιοχής ο οποίος τους καθησύχασε και ανέλαβε την υπόθεση προσωπικά με σκοπό να αποφευχθούν οι σφαγές των χριστιανών.19 Στο εξής πλέον, οι κάτοικοι του Κεσκίν μαντέν γνώριζαν για τις σχέσεις που είχε συνάψει ο Παπά-Ευθύμ με τον Κεμάλ και τους συνεργάτες του.

Η κατάσταση στο Οικουμενικού Πατριαρχείο

Μετά την ανακωχή του Μούδρου (30 Οκτωβρίου 1918), το Οικουμενικό Πατριαρχείο φαίνεται ότι επηρεάστηκε από τους ανθελληνικούς διωγμούς. Άλλωστε όλο αυτό τον καιρό στα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση εναντίον της ορθόδοξης εκκλησίας κατά την περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου το Οικουμενικό Πατριαρχείο κράτησε αμυντική στάση και υποστήριξε φανερά πια τη θέση του αλύτρωτου ελληνισμού. Το 1919 η τότε Πατριαρχική ηγεσία επισήμως διέκοψε τη σχέση της με την κυβέρνηση του Σουλτάνου (της Πόλης).20 Κατά συνέπεια η συγκεκριμένη στάση του Οικουμενικού Πατριαρχείου έδωσε την αφορμή στους τούρκους εθνικιστές να διαμορφώσουν μια εικόνα σχετικά εχθρική με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Θεώρησαν ότι "υπήρξε ο θεματοφύλακας της Μεγάλης Ιδέας" 21 και για αυτή τη στάση του κατηγορήθηκε σφοδρά μέχρι και σήμερα από τους εθνικιστές. Με την αλλαγή της πολιτικής του Οικουμενικού Πατριαρχείου και με τη λήξη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός αναγκάζεται σε παραίτηση θεωρούμενος ότι ήταν "υποχωρητικός" έναντι των Νεότουρκων και με αφορμή ότι εμπλέκεται σε οικονομικές ατασθαλίες.22 Ο νέος Οικουμενικός Πατριάρχης Μελέτιος Δ΄ Μεταξάκης στο λόγο (discourse) που απηύθυνε κατά την ενθρόνισή του προσπάθησε να προβάλλει το προφίλ του ειρηνοποιού μεταξύ Αθηνών και Κωνσταντινούπολης ενώ έπραξε το αντίθετο. Μετέτρεψε την εκκλησία της Κωνσταντινούπολης σε πολιτικό και κομματικό κέντρο. "Διότι όσοι βρέθηκαν κατά τις μέρες εκείνες στην Πόλη μετ΄ οδύνης ενθυμούνται τον εξευτελισμό, τον οποίο υπέστη η εθνική ιερότης και η τιμή".23 Στην "εκλογή του Μελέτιου Δ΄ πρωτοστάτησαν όχι Αρχιερείς ούτε νόμιμοι αντιπρόσωποι του λαού, πρωτοστάτησαν πρόσωπα, τα οποία ήλθαν στην Πόλη συνέστησαν πολιτικό κέντρο, άνθρωποι εκ κομματικού φανατισμού ήλθαν στην Πόλη καθ΄ ον χρόνον η Πατρίς επολέμει".24 Σε αυτό το σημείο ο συντάκτης του περιοδικού "ΑΛΗΘΕΙΑ" προσπαθεί να αποδείξει ότι ο Ελλαδικός κομματισμός Βενιζελικών και αντί-Βενιζελικών, με τη πραξικοπηματική εκλογή του Μελετίου Δ΄ μετέφερε το διχαστικό κλίμα στο Πατριαρχείο του Φαναρίου. Όλη αυτή η περίπλοκη κατάσταση συνεχίστηκε μέχρι την ενθρόνιση του Γρηγορίου Ζ΄ στις 6 Δεκεμβρίου του 1923.

Οι Κρυπτοχριστιανοί (οι Κλωστοί) του Πόντου

Στην περιοχή του Πόντου κατοικούσαν και ίσως να υπάρχουν ακόμη οι "Κλωστοί." Ο όρος προέρχεται από το ρήμα κλώθω, που σημαίνει στρέφω, γυρίζω και προκειμένου περί θρησκείας είναι αυτός που αλλάζει το θρήσκευμα του. Δηλ. φανερά είναι μουσουλμάνος και εν κρύπτω είναι χριστιανός.25 Ιστορικά η πρώτη επίσημη εκδήλωση των Κλωστών του Πόντου αρχίζει με το διάταγμα του Hatti Humayun. Ο σουλτάνος προσπάθησε να αποφύγει την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στο εσωτερικό του Οθωμανικού κράτους και ιδιαίτερα της Ρωσίας και εξέδωσε το συγκεκριμένο διάταγμα. Η Συνθήκη ειρήνης του Παρισιού ως ορίζεται με το άρθρο 9 "λέγοντας ότι πιστοποιείται η εξαιρετική σημασία της δήλωσης αυτής," το 1856 επικύρωσε το διάταγμα που θα εξασφάλιζε τους χριστιανούς της Αυτοκρατορίας τα ίσα πολιτικά δικαιώματα με τους μουσουλμάνους. Στο συνέδριο του Βερολίνου συμπεριλήφθηκε το άρθρο 62, που αναφέρεται στο δικαίωμα που έχουν οι πολίτες να εκφράσουν ελεύθερα και να διατηρήσουν την αρχή της θρησκευτικής τους θέλησης.26 Πράγμα που θα αίρει το δικαίωμα στη Ρωσία να ασκεί πολιτική "προστασίας" των χριστιανών. Η υλοποίηση όμως του Διατάγματος αυτού, έξω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής του Πόντου βρήκε αντίσταση από τους φανατικούς μουσουλμάνους των τοπικών διοικήσεων, όπου πολλοί κρυπτοχριστιανοί των περιοχών όπως το Σταυρί, η Κρώμνη, τα Σούρμενα, το Όφι και αλλού27 ζούσαν κάτω από άσχημες συνθήκες. Αφού εκδηλώθηκαν οι κλωστοί με την ενθάρρυνση των μεταρρυθμιστικών διαταγμάτων ακολούθησαν τα βασανιστήρια και οι μετακινήσεις πληθυσμών από τις Οθωμανικές αρχές. Επειδή η θρησκευτική εκδήλωση τους θεωρήθηκε ως αποστασία άρχισαν οι διώξεις των χριστιανών. Σημειώνονται επίσης κακοποιήσεις ιερέων και βεβηλώσεις εκκλησιών. Τότε το Πατριαρχείο επίσημα δια εγγράφων διαμαρτυρήθηκε προς την Υψηλή Πύλη και στις Πρεσβείες της Πόλης, ότι οι Ρωμιοί υπήκοοι εξαναγκάσθηκαν από τις περιστάσεις να προσποιηθούν, ότι είναι μουσουλμάνοι, ενώ κρυφά παραμένουν χριστιανοί.28 Οι Οθωμανικές αρχές αφού δέχτηκαν πιέσεις από τις Μεγάλες. Δυνάμεις, υποχώρησαν μπροστά στο αίτημα της αναγνώρισης των Κρυπτοχριστιανών με προϋπόθεση ότι θα υπάρξει υποχρεωτική στράτευση όπως και στους μουσουλμάνους. Και για αυτό τον λόγο επέβαλαν και στους πρώτους φανερωμένους Κρωμιώτες τον χαρακτηρισμό "τενεσούρ ρούμ," που σημαίνει ότι από μουσουλμάνοι ασπάσθηκαν τον χριστιανισμό αλλά στην εθνικότητα τους θεωρούσαν Τούρκους.29 Όλο το χρονικό διάστημα μέχρι το 1910 οι Κρυπτοχριστιανοί Κρωμιώτες είχαν από τη μία τον χαρακτηρισμό "τενεσούρ" και το μουσουλμανικό όνομα καταγράφεται δίπλα στο χριστιανικό. Ειδάλλως, θα έπρεπε να στρατευτούν ή θα άλλαζαν υπηκοότητα παίρνοντας τη ρωσική, ή θα έπαιρναν τον δρόμο της προσφυγιάς προς την Ρωσία.30 Να προσθέσω ότι κατά την περίοδο (1827 και έπειτα) των Ρώσο-οθωμανικών πολέμων πολλοί Κρυπτοχριστιανοί αναγκάστηκαν να μετοικίσουν προς τον Καύκασο και στις υπόλοιπες περιοχές της Ρωσίας.31 Ο τότε Ρώσος πρόξενος Αλέξανδρος Μασνίν συντέλεσε πολύ ώστε να βρουν τρόπο να αποφύγουν τις πιέσεις, αυτοί που εκδήλωσαν τη χριστιανική τους πίστη οι οποίοι έφτασαν γύρω στις 20 χιλιάδες. Πολλοί από αυτούς επειδή είχαν πρόβλημα με τις στρατιωτικές υποχρεώσεις έγιναν Ρώσοι υπήκοοι που αργότερα εγκαταστάθηκαν στην Ρωσία.32 Ένα από τα βασικά κέντρα των Κρυπτοχριστιανών του Πόντου ήταν η κοιλάδα της Κρώμνης νότια της Τραπεζούντας που βρίσκεται στη περιοχή των μεταλλείων της Αργυρούπολης (Γκιουμούσχανε). Η θρησκευτική τέλεση των καθηκόντων τους γινόταν εις διπλούν. Το μυστήριο του γάμου και της κηδείας πρώτα ετελείτο χριστιανικά και κατόπιν με το μουσουλμανικό τελετουργικό. Ακόμη πολλοί από αυτούς έφταναν στο σημείο να κάνουν και περιτομή.33 Κατά την περίοδο της Ρωσικής κατοχής του Πόντου (1917) οι Κρυπτοχριστιανοί του Όφεως με μια επιτροπή μουσουλμάνων ερώτησαν τον Μητροπολίτη Χρύσανθο, έχοντας σίγουρα συνείδηση ότι ήταν χριστιανοί οι πρόγονοι τους, αν θα γίνονταν δεκτοί, επιστρέφοντας στον χριστιανισμό. Ο Μητροπολίτης τους σύνεστησε να κάνουν υπομονή μέχρι τη λήξη του πολέμου. Διότι αν αλλάξουν τα πράγματα και πάρει πάλι το πάνω χέρι η Τουρκική κυβέρνηση θα τους σφάξει όλους.34 Ο Χρύσανθος με την απάντηση που τους έδωσε φαίνεται ότι ήταν πολύ επιφυλακτικός ως προς την εξέλιξη του πολέμου και ότι δεν είχε πολλές ελπίδες από τους "συμμάχους." Όπως ανάφερα η γενέτειρα του Παπά-Ευθύμη είναι το Ακ-Ντάγ και είναι Σταυριώτης. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών μετά τον Ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1828 μετοίκισαν από τα μεταλλεία της Αργυρούπολης. Το Ακ-Ντάγ ανήκει στον νομό της Άγκυρας. Τους μετοικίσαντες τους ακολούθησαν οι κρυπτοχριστιανοί Κρωμιώτες και οι Σταυριώτες από το Σταυρί. Οι πρώτοι κάτοικοι του Ακ-Ντάγ εργάστηκαν στα μεταλλεία της περιοχής μέχρι το 188035 και εν συνεχεία ασχολήθηκαν με άλλα αντικείμενα εργασίας.


* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ο Πολίτης" Αύγουστος 2006 σε δυο συνέχειες.
* Σημ: στο βιβλίο Istiklal Harbinde Turk Ortodokslari Teoman Ergene (στην αυτογραφία) του Παπά-Ευθύμ αναφέρει ότι χειροτονήθηκε στο Ακντάγ μαντέν το 1912 Διάκος και έπειτα Παππάς.










1 βλ. Στο Κεσκίν Μαδέν με τον Παπάευθυμ, Νίκου Φωτιάδη, σελ.26- 36, Εκδ. Γνώσεις, Αθήνα 1982
2 βλ. στο ίδιο σελ. 21
3 βλ. στο ίδιο σελ.21
4 βλ. Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τομ. τέταρτος, Απόπειρα Δημιουργίας Τουρκορθόδοξης Εκκλησίας στην Καππαδοκία, Αλέξης Αλεξανδρής, Οι εξισλαμισμοί της Μικράς Ασίας και οι Κρυπτοχριστιανοί του Πόντου, σελ. 468 Κώστας Φωτιάδης εκδ. Αδελφών Κυριακίδη
5 βλ. Αλέξης Αλεξανδρής σελ.168
6 βλ. Αλέξης Αλεξανδρής, Istiklal Harbinde Turk Ortodokslari, Teoman Ergene Ist. 1951
7 βλ. στο ίδιο Teoman Ergene, Αλέξης Αλεξανδρής σελ. 168
8 βλ. Νίκο Φωτιάδη 37-38
9 βλ. στο ίδιο σελ 77
10 βλ. στο ίδιο σελ. 40
11 βλ. στο ίδιο σελ.41
12 βλ. στο ίδιο σελ.77
13 βλ. Η Απόπειρα Δημιουργίας, Αλέξης Αλεξανδρής σελ. 170, ΚΜΣ τεύχος 4. Αθήνα 1982, Σημ: Η συμμετοχή του Παπά-Ευθύμ στο Σύλλογο προκύπτει από τη μαρτυρία του Γ .Παντελίδη, ο οποίος υπήρξε και συντάκτης του διαβήματος το συγκεκριμένο έγγραφο δεν υπάρχει ούτε στα αρχεία του Φόρειν Όφις αλλά ούτε και στο Αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών εν Ελλάδι, μας το διαβεβαιώνει ο Αλέξης Αλεξανδρής. βλ. σελ. 170, υποσημ.40.
14 βλ. Αλέξης Αλεξανδρής, σελ.170
15 βλ. Istiklal Harbinde Turk Ortodokslari (Οι Τούρκοι Ορθόδοξοι κατά τον Πόλεμο Ανεξαρτησίας) Teoman Ergene, σελ. 19-21, Ist.1951
16 βλ. Αλέξης Αλεξανδρής σελ. 171
17 βλ. στο ίδιο σελ. 172
18 στο ίδιο σελ. 173
19 βλ. στο ίδιο, του Νίκου Φωτιάδη σελ 83, Tek Adam (Ο Μοναδικός Άνθρωπος)cilt II s. 321, Sevket S. Aydemir
20 βλ. Αλέξης Αλεξανδρής σελ. 172
21 βλ. Οι Ελληνοτουρκικές Σχέσεις (Συλλογικό) Αλέξης Αλεξανδρής σελ. 57 Εκδ. Γνώση, Fener Patrikhanesi ve Turkiye (Το Πατριαρχείο του Φαναρίου και η Τουρκία) M. Sureyya Sahin s. 217 Istanbul 1980
22 βλ. Tanzimat ve Mesrutiyet in Birikimi τομ Α, (συλλογικό) Millet-i Rum dan Helen ulusuna (1856-1922) (Από το Ρωμαίικο έθνος στο Ελληνικό) Foti Benlisoy- Stefano Benlisoy, s. 375 Iletisim 2001
23 βλ. Η Εκκλησιαστική ΑΛΗΘΕΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣ ΜΕΛΕΤΙΟΥ ΤΟΥ Δ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΙΔΕΑΙ σελ. 4, Εν Κωνσταντινούπολη Ιαν. 1926
24 βλ. ΑΛΗΘΕΙΑ σελ.4, Fener Patrikhanesi, Yorgo Benlisoy-Elcin Macar, Ayrac Yayinevi 1996
25 βλ. Οι Κρυπτοχριστιανοί, Νίκου Μηλιώρη Αρχείο του Πόντου τομ.26, Οι Κρυπτοχριστιανοί της Τουρκίας, Ρ. Μ. Ντωκινς (Dawkins) εκδ. Ερωδιός
26 βλ. Το Ανατολικό ζήτημα, Λάσκαρις, Μ .Θ, Οσμανική Πραγματικότητα, Νεοκλής Σαρρής, Εκδ. Αρσενίδης. Λαοί και Φυλαί της Μικράς Ασίας, σελ.383-387, Γεωργίου Κλεάνθους Σκαλιέρη, Εκδ. Ρήσος Β΄Εκδοση 1990
27 βλ. Κώστας Φωτιάδης Οι Εξισλαμισμοί, Σύγχρονος Γενική Ιστορία του Πόντου, Γεωργίου Βαλαβάνη, Εκδ.Αφων. Κυριακίδη, Ντώκινς Οι Κρυπτοχριστιανοί. Νίκου Μηλιώρη, Οι Κρυπτοχριστιανοί τομ.26 Αρχείο του Πόντου.
28 βλ. Τουρκικά αντίποινα στις κινητοποιήσεις των Κρυπτοχριστιανών, Στάθη Πελαγίδη, τομ.44 Αρχείο του Πόντου, Γεωργίου Κλεάνθους Σκαλιέρη, σελ 388
29 βλ. Η Εκκλησία Τραπεζούντος σελ. 720, Μητροπολίτου Τραπεζούντος Χρύσανθου, τομ 4-5 Αρχείο του Πόντου, Στάθη Πελαγίδη, σελ. 44, Αρχείο τομ.44
΄30 βλ Στάθης Πελαγιδης σελ.44, The Crypto-Christians of the Pontos, Anthony Bryer, Δελτίο ΚΜΣ τομ. 4 Αθήνα 1983, Χρύσανθου Μητροπολίτου Τραπεζούντος σελ. 720
31 βλ. Ντώκινς σελ. 46
32 βλ. Ιστορία και Στατιστική της Τραπεζούντας, Σάββα Ιωαννίδη, σελ.145 Αφων. Κυριακίδη
33 βλ. στο ίδιο Ρ .Μ. ΝΤΩΚΙΝΣ σελ.47
34 βλ. Βιογραφικαί Αναμνήσεις του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου, σελ. 159-160 Γεωργίου Τασούδη, Αθήνα 1970
35 βλ. Σύγχρονος Γενική Ιστορία του Πόντου, Γεωργίου Βαλαβάνη σελ.266, Ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, Χρήστου Σαμουηλίδη σελ. 191, Εκδ. Αλκυών

αναρτήθηκε από το χρήστη george batzas @ Τρίτη, Δεκεμβρίου 09, 2008