gbatzas-eleftheroipolites: 27 Μαϊου 1960 το στρατιωτικό πραξικόπημα και η Αριστερά

7 Ιουνίου 2010

27 Μαϊου 1960 το στρατιωτικό πραξικόπημα και η Αριστερά

Πενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν από την στρατιωτική ανατροπή της κυβέρνησης του Αντνάν Μεντερές και του προέδρου Δημοκρατίας Τζελάλ Μπαγιάρ.

Υπήρξε το πρόσχημα ότι η χώρα έφτασε στο “χείλος της καταστροφής” και ότι ήταν απαραίτητη και αναγκαία η παρέμβαση του στρατού που θα διόρθωνε τα κακώς κείμενα των πολιτικών. Καθ όλη τη διάρκεια της μονοκομματικής περιόδου ο στρατός έβρισκε την πολιτική του έκφραση μέσω του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (Κεμαλικού κόμματος CHP). Η είσοδος όμως στο πολυκομματικό σύστημα άλλαξε το πολιτικό και το οικονομικό σκηνικό. Ξεκινάει μια ψυχροπολεμική περίοδο που έχει άμεση επιρροή και αντανάκλαση από τις ΗΠΑ. Οι κεμαλικές ελίτ με επικεφαλής τον αρχηγό Ισμέτ Ίνονου, δεν περίμεναν διόλου ότι θα ηττηθούν εκλογικά από το Δημοκρατικό Κόμμα του Αντνάν Μεντερές στις εκλογές. Όμως ο λαός ζητούσε να ξεφύγει από την μονοκομματική δικτατορία και από τον σκληρό κρατισμό και αυτό επετεύχθη εκλογικά το 1950.
Η νέα κυβέρνηση του Μεντερές (Μπαγιάρ πρόεδρος Δημοκρατίας) δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει τα σοβαρά προβλήματα του Κυπριακού, το μειονοτικό,το αγροτικό κ.α.
Να προσθέσουμε τους δυο άλλους πρώην κεμαλικούς βουλευτές, ιδρυτικά στελέχη του Δημοκρατικού Κόμματος. Ήταν ο ιστορικός Φουάτ Κιοπρουλού, καθηγητής Πανεπιστημίου το 1950 έγινε υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Μεντερές και ο Ρεφίκ Κόραλταν, νομομαθής πρώην δικαστικός, που ανέλαβε την προεδρία της Βουλής. Στην διακυβέρνηση του Μεντερές συνδέονται τα θέματα Κυπριακό και μειονοτικό.
“Τότε ακριβώς η Αγγλική κυβέρνηση πρότεινε στην Άγκυρα και την Αθήνα τη σύγκληση μιας τριμερούς διάσκεψης μεταξύ της Αγγλίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας, στην οποία θα εξετάζονταν όλα τα θέματα που ενδιαφέρουν την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου”.1 Στη συνέχεια έχουμε τα γεγονότα των 6-7 Σεπτεμβρίου του 55. Ύστερα από το πογκρόμ κατά της Ρωμαίικης μειονότητας αλλάζει τελείως η εικόνα της κυβέρνησης στο εξωτερικό και στο εσωτερικό της χώρας.
“Το χάλι των επικεφαλής του Δημοκρατικού Κόμματος ήταν φοβερό. Στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες και στα περιοδικά γράφονταν πολύ πικρά λόγια γι αυτούς, κρίσεις και κατακρίσεις... Ο περίφημος και δοξασμένος Μεντερές όπως μέσα στη χώρα, έτσι και στο εξωτερικό, κόντευε να σπάσει και να σωριαστεί χάμω... όμοια με ένα γέρικο κυπαρίσσι, μπροστά στις θύελλες. Ο Θρύλος του Μεντερές, όχι μονάχα από ολόκληρη την Τουρκία, αλλά από την παγκόσμια κοινή γνώμη δεχόταν το πρώτο ανελέητο χτύπημα”.2 Με όλα αυτά άρχισε η καθοδική πορεία του Δημοκρατικού Κόμματος του Αντναν Μεντερές.

Η πνευματική κίνησης

Με την είσοδο στο δικομματικό πολιτικό σύστημα στη Τουρκία κατά τη δεκαετία του 50 αναπτύχθηκαν πνευματικές πολιτικές αναζητήσεις στον χώρο τον πανεπιστημιακό και στους κύκλους της τουρκικής διανόησης.
Στην περίοδο του ψυχρού πολέμου με κυβέρνηση Μεντερές, αναπτύσσεται ανθρωποκυνηγητό κατά των αριστερών, κομμουνιστών. Το 1952 γίνονται συλλήψεις στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας.
Τότε ακριβώς ιδρύετε η κίνηση “Φόρουμ” από προβληματισμένους πανεπιστημιακούς και φοιτητές στην Άγκυρα και ταυτόχρονα εκδίδουν το περιοδικό (Forum) με στόχο την ανάπτυξη του διαλόγου και τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 30 αριστεροί κεμαλικοί διανοούμενοι όπως ο Σεβκέτ Σουρεγγιά Άϊντεμιρ, ο Βεντάντ Νεντίμ Τορ κ.α εξέδωσαν το περιοδικό Kadro (Στέλεχος), για την ενδυνάμωση του προβληματισμού και την εξειδίκευση των κεμαλικών πολιτικών αρχών της κεμαλικής δημοκρατίας.
Τώρα όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά καταδίκαζαν εκ των προτέρων τον κομμουνισμό και υποστήριζαν την ομαλή δημοκρατική λειτουργία του κράτους μέσα στα πλαίσια του ψυχροπολεμικού κλίματος. Οι βασικοί συντελεστές του περιοδικού Forum ήταν οι Τουράν Φεϊζίογλου και Αϊντίν Γιαλτσίν.3 Ο ένας ήταν οικονομολόγος και ο άλλος ήταν ένας σοβαρός νομικός. Το περιοδικό ασκούσε κριτική στην αξιωματική αντιπολίτευση στο κόμμα του Ισμέτ Ινονού.
Στις αρχές του 60 εμφανίζονται τρεις διανοούμενοι με αριστερό προφίλ ο Μεχμέτ Αλί Αϊμπάρ, η Μπεχιτζέ Μποράν και ο καθηγητής Σαντούν Αρέν αναλαμβάνουν να εκπροσωπήσουν αναφανδόν την Αριστερά.4
Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι το Σύνταγμα του 1961 που ψήφισαν ήταν το πιο δημοκρατικό στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Αυτό το Σύνταγμα ενθάρρυνε όλες τις προοδευτικές δυνάμεις να αναπτύξουν δράση για μια δίκαιη κοινωνία.
Μετά ένα χρόνο περίπου από το πραξικόπημα τις 27 Μαΐου 1960 κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος στις 20 Δεκεμβρίου 1961 το περιοδικό Yon (Γιον) (Προσανατολισμός).
Γύρω από το περιοδικό συσπειρώθηκαν αρκετοί θαρραλέοι διανοούμενοι με κύριο άρθρο του ιστορικού Ντογάν Αβτζίογλου με τίτλο “Να σφίξουμε τα ζωνάρια με προϋπόθεση ότι θα υπάρξει πρώτα Κοινωνική Δικαιοσύνη”. Στην τελευταία παράγραφο του άρθρου αναφέρει ότι “η γρήγορη ανάπτυξη θα εξαρτηθεί από τις θυσίες και από την δίκαιη αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου. Για τον λόγω αυτό στις υποανάπτυκτες χώρες ο μόνος δρόμος είναι ο σοσιαλισμός”. Με αφετηρία ότι ο σοσιαλισμός είναι μονόδρομος ξεκινάει την έκδοση του το περιοδικό Yon.5 Το περιοδικό Yon κατάφερε από τα πρώτα τεύχη του να συσπειρώσει από όλα τα κοινωνικά στρώματα της τουρκικής κοινωνίας. Ο αρχισυντάκτης του περιοδικού ήταν ο Ντογάν Αβτζίογλου.
Αργότερα άσκησαν κριτική στη συγκεκριμένη κίνηση του περιοδικού ότι υποστήριζε τον σοσιαλισμό “από τα πάνω”. Δηλαδή πίστευαν ότι κάποιοι έντιμοι προοδευτικοί αξιωματικοί θα εφαρμόσουν το σοσιαλισμό με κάποιο κίνημα που θα αναπτυχθεί στο στράτευμα. Στο τεύχος, 31 Ιανουαρίου 1962 σε “αφιέρωμα για τον σοσιαλισμό” γράφουν οι Ντογάν Αβτζίογλου, Σεβκέτ Σουρεγγιά Αϊντεμίρ(εκδότης του περιοδικού Kadro), Ιλχάν Σελτσούκ (σήμερα έχει ανάμιξη στην υπόθεση Εργκενεκόν και είναι δημοσιογράφος στην Τζουμχουριέτ) και ο γνωστός Αμπντί Ιπεκτσί αναφέρουν για τον “τρίτο δρόμο του σοσιαλισμού”.
Ο Αβτζίογλου κάνει αναφορά στο Αγγλικό κίνημα σοσιαλισμού. Για εκείνη την περίοδο το περιοδικό υποστήριζε την ίδρυση ενός επαναστατικού κόμματος σε συνεργασία με τον στρατό. Πίστευαν ότι μόνον έτσι μπορεί να δοθεί ένα τέλος στις δυνάμεις που υποστηρίζουν την δικτατορία του ιμπεριαλισμού.
Από την αρθρογραφία του Yon είναι προφανές ότι η Αριστερά στην Τουρκία κουβαλάει ακόμη και σήμερα κάποια συμπλέγματα που τους απόμειναν από την κεμαλική ιδεολογία, πιστεύουν κατά βάθος ότι ο στρατός είναι πατριωτικός και μπορεί να συμβάλει “από τα πάνω” για μια δίκαιη κοινωνία.

του Γιώργου Μπατζά

Σημ: Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ο πολίτης” τον Ιούνιο 2010